Przetwory z czarnego bzu – jak przygotować?

Czarny bez (Sambucus nigra) to prawdziwy skarb naszych ogrodów i lasów, który często niedoceniany, kryje w sobie mnóstwo dobra. Dlaczego warto robić przetwory z tego owocu? Przede wszystkim ze względu na jego niepowtarzalny smak i aromat.

Wszechstronność czarnego bzu jest zaskakująca – z tej niezwykłej rośliny można przygotować pyszne przetwory – od syropów, przez dżemy, po nalewki i soki – możliwości są niemal nieograniczone.

Sprawdź, jak bezpiecznie przygotować pyszne smakołyki z czarnego bzu. 

Kiedy zbierać czarny bez?

Czarny bez to krzew, który w okresie owocowania dostarcza wyjątkowych owoców, które są chętnie wykorzystywane do produkcji przetworów. 

Sezon zbiorów czarnego bzu dzieli się na dwa główne etapy, zależnie od tego, którą część rośliny chcemy wykorzystać: kwiaty czy owoce. Pamiętajmy, że jest to roślina o niezwykłych właściwościach, ale kluczowe jest zbieranie w odpowiednim czasie i postaci!

Zbiór Kwiatów Czarnego Bzu

• Kiedy: Kwiaty czarnego bzu kwitną zazwyczaj od maja do czerwca. W zależności od pogody i regionu początek kwitnienia może się nieco różnić. Najczęściej zbiera się je w drugiej połowie maja i na początku czerwca.
• Jak rozpoznać: Kwiatostany są duże, płaskie, kremowobiałe, złożone z wielu drobnych kwiatków i mają charakterystyczny, intensywny, słodkawy zapach.
• Jak zbierać: Należy ścinać całe, rozwinięte baldachy w suchy, słoneczny dzień, najlepiej w godzinach porannych, po obeschnięciu rosy. To właśnie wtedy mają najwięcej pyłku i cennych substancji. Kwiaty są delikatne, więc trzeba je transportować ostrożnie, aby ich nie zgnieść.
• Do czego: Kwiaty wykorzystuje się do syropów, naparów, nalewek, a także do smażenia w cieście (tzw. racuszki z bzu).

Zbiór Owoców Czarnego Bzu

• Kiedy: Owoce czarnego bzu dojrzewają na przełomie sierpnia i września, a zbiory mogą trwać nawet do października, w zależności od warunków pogodowych i lokalizacji.
• Jak rozpoznać: Jak już wspomniano w poprzedniej odpowiedzi, tylko w pełni dojrzałe owoce są bezpieczne do spożycia po obróbce termicznej. Powinny być intensywnie czarne lub fioletowo-czarne, błyszczące, miękkie i soczyste. Należy zbierać całe baldachy, upewniając się, że wszystkie jagody na gronie są już dojrzałe i nie ma wśród nich zielonych ani czerwonych.
• Jak zbierać: Ścina się całe baldachy, a następnie owoce oddziela się od szypułek. Pamiętaj, że sok z bzu mocno farbuje!
• Do czego: Z dojrzałych owoców najczęściej przygotowuje się syropy, soki, dżemy, nalewki, a także suszy się je na zimę. 

Jak rozpoznać dojrzałe owoce czarnego bzu? 

Rozpoznanie dojrzałych owoców czarnego bzu jest dość proste, ale kluczowe dla bezpieczeństwa i skuteczności ich wykorzystania. Pamiętaj, że surowe i niedojrzałe owoce czarnego bzu są trujące ze względu na zawartość glikozydów cyjanogennych (np. sambunigryny), które rozkładają się pod wpływem obróbki termicznej (gotowania, suszenia). Na co warto zwrócić uwagę: 

Kolor

• Dojrzałe owoce mają intensywnie czarną lub fioletowo-czarną barwę. Powinny być jednolicie zabarwione.
• Niedojrzałe owoce są zielone lub czerwone i należy ich unikać.

Wygląd i konsystencja

• Dojrzałe owoce są miękkie i soczyste. Łatwo je zerwać z szypułek.
• Ich skórka jest błyszcząca.
• Wielkością przypominają małe wiśnie.

Ważne uwagi

Tylko dojrzałe owoce i kwiaty czarnego bzu są wykorzystywane w ziołolecznictwie i kulinariach po odpowiedniej obróbce.

Nigdy nie spożywaj surowych owoców czarnego bzu! Mogą wywołać nudności, wymioty, biegunkę, bóle brzucha, a nawet zaburzenia oddychania.

Pestki bzu również zawierają toksyczne substancje, dlatego podczas przygotowywania przetworów (np. soków) zaleca się oddzielanie miąższu od pestek.

Jak zbierać czarny bez?

Technika zbioru owoców jest prosta, ale wymaga nieco uwagi. Ostrożność podczas zbioru jest kluczowa, aby nie uszkodzić ani rośliny, ani samych owoców.

Najlepiej ścinać całe duże baldachogrona z owocami za pomocą sekatora lub ostrych nożyczek. Pozwoli to uniknąć uszkodzenia delikatnych gałązek i zapewni wygodny transport. Staraj się nie szarpać, by nie oderwać niedojrzałych jeszcze gron. Zebrane grona możesz umieścić w koszu lub wiaderku – unikaj plastikowych worków, w których owoce mogą się zaparzyć i zgnieść. Po zbiorze warto w domu od razu zająć się obróbką, by zachować świeżość owoców bzu czarnego pozyskiwanego prosto ze stanu naturalnego.

Jak przygotować czarny bez do przetworów?

Prawidłowe przygotowanie owoców czarnego bzu to absolutna podstawa, by Twoje przetwory były nie tylko smaczne, ale również bezpieczne. Pamiętaj, że owoce bzu w niedojrzałych owocach i surowej formie zawierają toksyczną substancję, która musi zostać usunięta przed spożyciem.

Obróbka owoców czarnego bzu

• Usuwanie gałązek: To najważniejszy krok! Owoce należy bezwzględnie oddzielić od gałązek, ponieważ to właśnie w nich, a także w niedojrzałych owocach, znajduje się wspomniany wcześniej glikozyd cyjanogenny. Możesz to zrobić widelcem lub palcami – po prostu przeciągnij widelec wzdłuż gałązki, a dojrzałe jagody same odpadną. Upewnij się, że nie ma żadnych fragmentów zielonych gałązek w zebranych owocach.
• Mycie owoców: Po usunięciu gałązek, owoce należy dokładnie umyć. Umieść je w durszlaku i płucz pod bieżącą zimną wodą. Możesz też zanurzyć je w dużej misce z wodą, delikatnie przemieszać, a następnie odcedzić. Ten proces pozwoli usunąć kurz, brud, drobne listki i ewentualne insekty. Po umyciu pozostaw owoce do odsączenia na sicie.

Jakie części rośliny można używać?

W przypadku czarnego bzu, do przetworów nadają się głównie dojrzałe owoce oraz kwiaty czarnego bzu.

• Owoce: Używamy wyłącznie pełni dojrzałe i dobrze umyte owoce bzu czarnego, które przeszły obróbkę termiczną.
• Kwiaty: Kwiaty czarnego bzu (zbierane na przełomie maja i czerwca) są również jadalne. Z nich najczęściej przygotowuje się syropy, lemoniady czy nawet smaży w cieście. Pamiętaj, by zbierać tylko białe kwiaty zebrane w duże baldachogrona, unikając brązowych lub przekwitniętych. Nigdy nie używaj liści, kory ani korzeni czarnego bzu do celów spożywczych.

Rodzaje przetworów z czarnego bzu

Owoce bzu czarnego to prawdziwy skarb w kuchni, oferujący szerokie zastosowanie i niezliczone możliwości. Zobacz, jakie pyszne przetwory możesz z nich przygotować, wspierając tym samym wzmocnienie odporności organizmu.

Syrop z czarnego bzu

Klasyczny syrop z czarnego bzu to jeden z najpopularniejszych przetworów. Jest idealny do herbaty, napojów orzeźwiających czy jako dodatek do deserów. Prosta receptura:

• Składniki: 1 kg dojrzałych owoców czarnego bzu, 1 litr wody, 500-700 g cukru (ilość cukru zależy od preferowanego poziomu słodyczy). Możesz też dodać sok z cytryny dla lepszego smaku i konserwacji.
• Przygotowanie: Umyte i obrane z szypułek owoce wsyp do garnka, zalej wodą i gotuj na średnim ogniu przez około 15-20 minut, aż owoce zmiękną i puszczą sok. Przecedź sok przez gęste sito lub gazę, dobrze odciskając owoce. Dodaj cukier do soku i gotuj, mieszając, aż cukier się rozpuści, a syrop lekko zgęstnieje. Gorący syrop przelej do wyparzonych butelek lub słoików i szczelnie zamknij.
• Przechowywanie: Przechowuj w chłodnym, ciemnym miejscu. Po otwarciu przechowywać w lodówce.

Dżem i konfitury z czarnego bzu

Jak zrobić dżem z czarnego bzu? To prostsze, niż myślisz! Dżem lub konfitura z czarnego bzu to pyszny dodatek do pieczywa, naleśników czy deserów. Czarny bez dżem ma intensywny smak i piękny, ciemny kolor.

• Proporcje i gotowanie: Na 1 kg owoców bzu czarnego użyj około 500-700 g cukru. Umyte i obrane owoce wsyp do garnka z grubym dnem, dodaj odrobinę wody (ok. szklanką wody na początek, aby owoce nie przywarły) i gotuj na małym ogniu, często mieszając, aż owoce zmiękną. Następnie dodaj cukier i gotuj dalej, aż dżem osiągnie pożądaną konsystencję (możesz sprawdzić, wylewając odrobinę na zimny talerzyk – powinien zastygnąć).
• Wskazówki: Aby uzyskać gładki dżem, możesz zmiksować owoce przed dodaniem cukru. Dla wzmocnienia smaku dodaj sok z cytryny lub skórkę pomarańczową. Gorący dżem przełóż do wyparzonych słoików, szczelnie zamknij i pasteryzuj.

Nalewka z czarnego bzu

Nalewka z czarnego bzu to ceniona w medycynie ludowej propozycja na wzmocnienie odporności organizmu i pomoc w objawach przeziębienia.

• Krok po kroku: Umyte i oczyszczone owoce bzu (około 500 g) wsyp do dużego słoja, zalej 0,5 litra spirytusu lub wódki (im wyższe stężenie alkoholu, tym mocniejsza nalewka). Możesz dodać laskę wanilii, cynamon lub goździki dla wzbogacenia aromatu. Słój szczelnie zamknij i odstaw w ciemnym miejscu na co najmniej 4-6 tygodni, a najlepiej 2-3 miesiące. Co kilka dni potrząsaj słojem.
• Maceracja: Po tym czasie, odcedź nalewkę, a owoce odciśnij. Możesz dosłodzić nalewkę syropem cukrowym (z wody i cukru), jeśli wolisz słodszą. Odstaw nalewkę na kolejne kilka tygodni, aby „dojrzała”.

Sok z czarnego bzu

Sok z czarnego bzu to prawdziwe samo zdrowie, idealny do picia na gorąco w czasie przeziębień lub jako orzeźwiający napój latem.

• Przepis: Umyte i oczyszczone owoce bzu czarnego (około 1 kg) włóż do garnka, zalej niewielką ilością wody (około 200 ml) i gotuj na małym ogniu, aż owoce puszczą sok. Przecedź sok przez sito wyłożone gazą, dokładnie odciskając owoce. Dodaj cukier (na 1 litr soku ok. 200-300 g cukru, lub według uznania) i ponownie zagotuj, mieszając, aż cukier się rozpuści. Gorący sok przelej do wyparzonych butelek i pasteryzuj.
• Przechowywanie: Prawidłowo zapasteryzowany sok może być przechowywany przez rok w chłodnym i ciemnym miejscu. Wykorzystaj sok jako bazę do koktajli, lemoniad lub rozcieńczaj z wodą.

Suszenie czarnego bzu

Suszone owoce bzu to świetna alternatywa, jeśli chcesz cieszyć się ich właściwościami przez cały rok. Są idealne do herbat, mieszanek ziołowych czy musli.

• Technika suszenia: Umyte i dobrze osuszone owoce bzu czarnego rozłóż cienką warstwą na sitach lub blaszkach wyłożonych papierem do pieczenia. Susz w piekarniku nagrzanym do około 50-60°C (z termoobiegiem i lekko uchylonymi drzwiczkami, aby para mogła uchodzić) lub w suszarce do grzybów. Czas suszenia to kilka godzin. Owoce są suche, gdy są twarde i nie kleją się.
• Przechowywanie: Suszone owoce przechowuj w szczelnych, szklanych słoikach lub płóciennych woreczkach, w ciemnym miejscu. Dzięki temu zachowają swoje właściwości i aromat na długo.

Bezpieczeństwo przy obróbce czarnego bzu

Bezpieczeństwo jest kluczowe, kiedy przygotowujesz przetwory z czarnego bzu. Surowe owoce i inne części rośliny zawierają substancje, które mogą być szkodliwe.

Toksyczność surowych owoców

Jak już wspomniano, surowe owoce bzu czarnego zawierają glikozyd cyjanogenny (sambunigryna), który w organizmie ludzkim może przekształcić się w toksyczny cyjanowodór. Dlatego nigdy nie spożywać surowych, nieprzygotowanych owoców.

• Objawy zatrucia: Spożycie surowych owoców może wywołać objawy takie jak nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, a w rzadkich przypadkach nawet zaburzenia oddychania czy zawroty głowy.
• Jak ich unikać: Kluczem do bezpieczeństwa jest obróbka termiczna! Gotowanie, pasteryzowanie, pieczenie czy suszenie skutecznie neutralizuje glikozydów cyjanogennych, czyniąc owoce bezpiecznymi do spożycia. Zawsze upewnij się, że owoce zostały poddane odpowiedniej temperaturze przez wystarczająco długi czas.

Pasteryzacja przetworów

Pasteryzacja to niezbędny proces, który zapewnia długoterminowe bezpieczeństwo i świeżość Twoich przetworów z czarnego bzu.

• Jak pasteryzować: Gorące przetwory (syropy, dżemy, soki) przelej do czystych, wyparzonych butelek lub słoików. Słoiki szczelnie zakręć. Następnie umieść je w dużym garnku wyłożonym na dnie ściereczką (aby słoiki nie stykały się bezpośrednio z dnem i nie pękały). Zalej wodą do 3/4 wysokości słoików. Zagotuj wodę i gotuj na małym ogniu przez około 15-20 minut (czas zależy od wielkości słoika). Po tym czasie ostrożnie wyjmij słoiki i odstaw do ostygnięcia, najlepiej stawiając je góry dnem na ręczniku. Po ostygnięciu sprawdź, czy wieczka są wklęsłe – to znak, że słoik jest szczelny.
• Jakie słoiki i pojemniki są najlepsze: Do przechowywania przetworów najlepiej używać szklanych słoików z nakrętkami typu twist-off lub tradycyjnych słoików typu weck z gumową uszczelką. Zawsze upewnij się, że słoiki i wieczka są czyste i wyparzone przed użyciem.

Jak przechowywać przetwory z czarnego bzu?

Prawidłowe przechowywanie przetworów z czarnego bzu jest tak samo ważne, jak ich przygotowanie. Dzięki temu będziesz cieszyć się ich smakiem i właściwościami przez długie miesiące.

Prawidłowe przechowywanie syropu, soków i dżemów

Optymalna temperatura i warunki przechowywania to klucz do zachowania jakości Twoich domowych przetworów.

• Syropy i soki: Najlepiej przechowywać je w ciemnym miejscu, z dala od bezpośredniego światła słonecznego, w temperaturze pokojowej (około 15-20°C). Idealna będzie spiżarnia, chłodna piwnica lub zacieniona szafka kuchenna. Po otwarciu przechowywać w lodówce.
• Dżemy i konfitury: Podobnie jak syropy i soki, dżemy również najlepiej czują się w chłodnym i ciemnym miejscu. Upewnij się, że wieczka słoików są szczelne, by zapobiec dostępowi powietrza i rozwojowi pleśni.

Jak długo można przechowywać przetwory?

Prawidłowo przygotowane i zawekowane przetwory z czarnego bzu mogą być przechowywane przez długi czas:

• Syropy i soki: Zazwyczaj można je przechowywać przez rok, a nawet dłużej, jeśli są odpowiednio zapasteryzowane. Z czasem ich smak i kolor mogą nieco się zmienić, ale nadal będą bezpieczne do spożycia.
• Dżemy i konfitury: Podobnie jak syropy, dżemy mogą być przechowywane przez rok do dwóch lat. Po otwarciu słoika należy go przechowywać w lodówce i spożyć w ciągu kilku tygodni.
• Suszone owoce: Suszone owoce bzu czarnego mogą być przechowywane w szczelnych pojemnikach przez około rok, zachowując swoje właściwości i aromat. Regularnie sprawdzaj, czy nie pojawiła się wilgoć lub pleśń.

Podsumowanie

Jak widzisz, przygotowanie różnorodnych przetworów z czarnego bzu w domu jest prostsze, niż mogłoby się wydawać! Od orzeźwiającego soku z czarnego bzu, przez słodki dżem, aromatyczną nalewkę, aż po suszone owoce – czarny bez oferuje nieskończone możliwości kulinarne i zdrowotne. To roślina, która zasługuje na szczególną uwagę.

Zachęcamy Cię do eksperymentowania z przetworami i korzystania z bogatych plonów, które oferuje czarny bez w Twoim ogrodzie lub w jego okolicy. Pamiętaj o zasadach bezpieczeństwa i ciesz się smakiem oraz właściwościami tych niezwykłych owoców.

Czarne bzu to roślina, którą warto mieć w ogrodzie nie tylko ze względu na jej piękny wygląd, ale także ze względu na pyszne i zdrowe przetwory, które można z niej przygotować. Pamiętaj, że owoce bzu czarnego to skarbnica flawonoidów i innych substancji wspierających zdrowie w stanach zapalnych, pomagających usuwać szkodliwych produktów przemiany materii i wspierających ochronie komórek przed wolne rodniki. To prawdziwy domowy sposób na krew swoją przeczyścić i wzmocnić organizm, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, kiedy szczególnie jesteśmy narażeni na objawy przeziębienia czy problemy dróg oddechowych. Szukaj krzewów bzowych, jeśli jeszcze ich nie masz, a otworzy się przed Tobą świat niezwykłych smaków.